Zandwallen: Daar zijn we zuinig op!

Ouddorp lag duizend jaar geleden op een strandvlakte. De wind had vrij spel, de grond was arm (een tekort aan voedsel en water) en het leven was hard. Boeren schepten om hun akkers van ongeveer 4 hectare, hameeten, een zandwalletje van 1 tot 1,5 meter hoog, met aan beide kanen een greppel: schurvelingen. Simpel en doeltreffend: ze hielden de dieren binnen en het zand buiten.

Later, van grofweg 1850 tot 1950, groeven de boeren met schop en kruiwagen de zandgrond af om dichter bij het grondwater te komen. Zo ontstonden zandwallen, in de streek ook wel hoagtes genoemd. Een zandwal is hoger en breder dan een schurveling. Op veel plaatsen is de zandwal óp de oorspronkelijke schurveling geschept, waardoor schurveling en greppels verdwenen. Vanaf 1950 tot nu zijn er, vaak machinaal, nog nieuwe zandwallen verschenen. Vanaf 1950 tot nu zijn er, vaak machinaal, nog nieuwe zandwallen verschenen. Doordat de akkers vaak aan drie kanten waren omgeven door de wallen ontstonden er vanaf de open zijden fraaie doorkijkjes de akkers op, dat noemen we kamers. Die indeling van het landschap in kamers en de onderlinge samenhang maakt de zandwallen juist zo bijzonder. Dat is bijvoorbeeld mooi zichtbaar bij het Mannenpad.

Zandwallen werden tot halverwege de 20e eeuw veel begraasd met geiten of met de hand (zeis) gemaaid en waren daardoor meestal alleen begroeid met grassen en kruiden. Nadat de geiten uit het landschap verdwenen en het onderhoud aan de zandwallen minder intensief werd, raakten de zandwallen steeds meer begroeid met bomen en struiken. Eerst vooral meidoorn en iepen. Later vooral met eiken. In de jaren na de watersnoodramp zijn verschillende zandwallen afgegraven en verdwenen in de dijkverzwaring op het eiland.

Zandwallen vertellen in een oogopslag de geschiedenis van de kop van Goeree. Ze vertellen over de strijd van de boeren tegen de elementen van de middeleeuwen tot aan vandaag.

Zandwallen zijn daarnaast nuttig. De beschutting van de wallen zorgde er toen én zorgt er ook nu nog voor dat boeren wéken eerder kunnen oogsten dan hun collega’s op het open land. Diezelfde beschutting is ook waar de gasten van recreatieparken van profiteren.  Het is prima bivakkeren in de luwte van de wallen.

Ook ecologisch zijn de zandwallen van belang. Zandhagedissen houden van de warme zuidkanten. Het zomerse geluid van de zeldzame veldkrekel is overal op de zandwallen te horen. Op de arme duingrond komen allerlei bijzondere en fraaie planten als muizenoor, zandblauwtje en akkerleeuwenbek in bloei.

Tenslotte, niet onbelangrijk, zandwallen zijn fraai. Ze zorgen voor een gevarieerd, spannend en intiem landschap, vlak is maar vlak. Bij iedere bocht, kun je oog in oog komen te staan met een ree of een groene specht. Zandwallen verdelen een kaal en hard landschap in beschermde en ‘gezellige’ landjes van verschillende vormen en afmetingen. De afwisseling van planten en dieren is groot. Een uniek landschap!

Het hele zandwallengebied is vanwege het unieke karakter door de provincie Zuid-Holland aangemerkt als kroonjuweel: unieke, zeer karakteristieke erfgoedensembles. Ze zijn belangrijk voor de identiteit en herkenbaarheid van het gebied en daarom belangrijk om te behouden. Het gaat dan om de historische zandwallen, niet de zandwallen die de afgelopen decennia zijn aangelegd.

Dit betekent ook dat we met elkaar ons ervoor inzetten om de kwaliteit te beschermen en zo mogelijk zelfs te verbeteren. Bij nieuwe ontwikkelingen in het gebied kijkt de gemeente bijvoorbeeld of de ontwikkeling het zandwallenlandschap versterkt. We willen voorkomen dat (delen van) zandwallen afgegraven worden en voor altijd verdwijnen.

Zandwallen hebben een specifiek soort begroeiing. Welke varianten zijn er?  

• De zandwal is volledig begroeid met kruiden en grassen en er staan geen bomen of houtachtige struiken op. 
• De zandwal is geheel begroeid met kruiden en grassen en er staat een enkele boom of struik op. 
• De zandwal heeft een lichte boomlaag. De zandwal is begroeid met kruiden en grassen en er staan verschillende bomen op de zandwal. Er is voldoende doorzicht tussen de kruinen door en er valt nog veel zonlicht op de zandwal. 
• De zandwal heeft een zware boomlaag. Deze zandwal is begroeid met kruiden en grassen, maar het aantal bomen neemt aanzienlijk toe. De kruinen van de bomen gaan in elkaar over. Er is veel schaduwwerking op de onderliggende kruiden en grassen. 
• De zandwal heeft een volle boomlaag. Het maaivlak van de zandwal is vrijwel niet meer zichtbaar en wordt gedomineerd door bomen en struiken. Betreding van de zandwal is vrijwel uitgesloten. 
• De zandwal is begroeid met braamstruweel. Er staat zo veel braamstruweel dat de kruiden en grassen worden verdrukt of zijn verdwenen. Er kunnen ook bomen op de zandwal staan.

Meer weten over onderhoud aan en begroeiing van een specifieke zandwal? Onder ‘Waar vinden we zandwallen?’ staat een digitale kaart waarbij per zandwal de aandachtspunten staan uitgewerkt.

Te downloaden documenten:

• Algemene informatie beheer zandwal/schurveling
• Kruiden en grassen
• Kruiden en grassen met een enkele boom
• Lichte boomlaag
• Volle boomlaag
• Zware boomlaag
• Volledig braamstruweel